Με τη «θηλιά» στο λαιμό βρίσκονται και την τρέχουσα χρονιά σχεδόν όλοι οι δήμοι, καθώς η οικονομική κατάσταση είναι εξαιρετικά δυσμενής, εξαιτίας της συνεχούς μείωσης των πόρων τους από το πακέτο της κρατικής χρηματοδότησης και της νέας επιβάρυνσης από το υπέρμετρα μεγάλο κόστος για το Τέλος Ταφής απορριμμάτων, της αύξησης κατά 40% του Τέλους διαχείρισης απορριμμάτων στον Φορέα Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων (ΦοΔΣΑ), στην Κεντρική Μακεδονία, αλλά και της αύξησης κατά 10% της μισθοδοσίας του προσωπικού.
Το οξύμωρο, κατά τους αιρετούς, είναι ότι ενώ η χώρα βγήκε από τα μνημόνια και την εποπτεία της Τρόικα, η αυτοδιοίκηση συνεχίζει να βρίσκεται υπό το «ζυγό» των μνημονίων και δεν λαμβάνει μερίδιο από τις αυξήσεις των βασικών φόρων (ΦΠΑ, ΕΝΦΙΑ και φόρο εισοδήματος φυσικών και νομικών προσώπων). Την ίδια ώρα η κυβέρνηση, όπως λένε δεν φαίνεται διατεθειμένη να αποδώσει στους δήμους πόρους που παρακρατήθηκαν από το 2010 και μετά και οι οποίοι εκτιμάται ότι ανέρχονται σε 1 δισ. 711 ευρώ.
Ωστόσο ο οικονομικός «στραγγαλισμός» των δήμων δεν είναι πρωτόγνωρος, αφού η κατρακύλα άρχισε από το 2010, με τον «Καλλικράτη», οπότε έγιναν οι συνενώσεις των δήμων και τέθηκαν σε ισχύ τα μνημόνια. Από τότε μέχρι σήμερα, 14 ολόκληρα χρόνια, οι μεταβολές που σημειώνονται στην πρωτοβάθμια αυτοδιοίκηση είναι μόνο αρνητικές, καθώς η εκάστοτε κυβέρνηση επιβαρύνει συνεχώς με νέα έξοδα τους δήμους, με τον «λογαριασμό» στο τέλος να πληρώνουν οι πολίτες, ενώ από το 2014 δεν αποδίδει τους πόρους που δικαιούνται και προβλέπονται από την κείμενη νομοθεσία.
Τα τελευταία χρόνια η περικοπή των πόρων της αυτοδιοίκησης, από τους ΚΑΠ και τη ΣΑΤΑ, έφτασε το 60%, ενώ μόνο το 2022 το συνολικό ποσό που θα έπρεπε να αποδοθεί στους δήμους ήταν 6 δισ. 278 εκατ. ευρώ, αλλά στην πραγματικότητα καταβλήθηκαν μόλις 2 δισ. 258 ευρώ, δηλαδή το 1/3. Ανάλογη είναι η εικόνα και για τα έσοδα του 2023, τα οποία διαμορφώθηκαν στα 2 δισ. 253 εκατ. ευρώ.
Η στάση της πολιτείας απέναντι στους ΟΤΑ ήταν σχεδόν πάντα εχθρική και ασυνεπής ως προς τις υποχρεώσεις της απέναντι τους, όχι μόνο στα οικονομικά, αλλά και στα θεσμικά ζητήματα, καθώς και στην ανάθεση αρμοδιοτήτων. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρουν δήμαρχοι η εκάστοτε κυβέρνηση ό,τι θεωρεί «μπελά» το φορτώνει στους δήμους, όπως π.χ με την τελευταία αρμοδιότητα που τους μεταβίβασε για την αποκομιδή απορριμμάτων από το οδικό δίκτυο ευθύνης των περιφερειών. «Ό,τι δηλαδή δεν είναι αρεστό για κάποιον άλλο φορέα του κράτους, μεταβιβάζεται στους δήμους. Από την άλλη, ευθύνη έχουν και οι δήμαρχοι, που μπήκαν σε μία δίνη και δείχνουν περισσότερο παθητικοί και λιγότερο διεκδικητικοί» ανέφερε χαρακτηριστικά στη «ΜτΚ» στέλεχος της αυτοδιοίκησης.
Από το 2010 έως τα 2014 η οικονομική κατάσταση των δήμων ήταν υποφερτή, καθώς παρά τη μνημιονιακή «μέγγενη» λάμβαναν έκτακτες επιχορηγήσεις, με βάση το Νόμο 3852/2010 που προέβλεπε ότι στην αυτοδιοίκηση θα έπρεπε να αποδίδονται έσοδα από τρεις βασικούς φόρους: το 20% από το φόρο εισοδημάτων, φυσικών και νομικών προσώπων, το 11,3 από τον ΕΝΦΙΑ και το 12% από το ΦΠΑ.
Ωστόσο από το 2014 και μετά η «κάνουλα» έκλεισε και οι δήμοι δεν πήραν ποτέ καμία έξτρα επιχορήγηση, πλην των τακτικών τους εσόδων (Κεντρικοί Αυτοτελείς Πόροι-ΚΑΠ), τα οποία όμως κάθε χρόνο από το 2015 και μετά είναι μειωμένα, αφού το κράτος αποφάσισε, επικαλούμενο την ανάγκη δημοσιονομικής προσαρμογής, πως δεν θα τους αποδίδει τα ποσά που προβλέπονταν, αλλά ένα συγκεκριμένο ποσό, το οποίο εντέλει καθορίστηκε αυθαίρετα.
Μοναδική περίοδος κατά την οποία το κράτος αποδείχθηκε «γενναιόδωρο» ήταν η επταετία 2007-2014, οπότε η τότε κυβέρνηση Καραμανλή, αναγνωρίζοντας ότι είχαν συγκεντρωθεί μεγάλα ποσά από πόρους που προορίζονταν για την αυτοδιοίκηση, έδωσε στους δήμους ένα συγκεκριμένο ποσό, έναντι των οφειλών, που είχε προσδιοριστεί στα 214 εκατ. ευρώ. Με λίγα λόγια οι δήμοι για επτά χρόνια λάμβαναν, πλην των ΚΑΠ, και έκτακτη δόση από τους παρακρατηθέντες πόρους.
«Όχι» άλλες περικοπές
Δήμαρχοι, ΚΕΔΕ και ΠΕΔ ανά τη χώρα υποστηρίζουν ομόφωνα πως με το τέλος των μνημονίων πρέπει να επιστραφούν στην Τοπική Αυτοδιοίκηση πόροι που της παρακρατήθηκαν όλα τα προηγούμενα χρόνια, συνολικού ύψους 1 δισ. 711 ευρώ, όπως και να καταργηθεί η σχετική μνημονιακή διάταξη.
Ο πρόεδρος της Επιτροπής Οικονομικών της ΚΕΔΕ, δημοτικός σύμβουλος Έδεσσας Γιάννης Μουράτογλου, τονίζει ότι παρά το γεγονός ότι η χώρα βγήκε από τα μνημόνια και την εποπτεία της Τρόικα, η αυτοδιοίκηση συνεχίζει να βρίσκεται υπό το «ζυγό» των μνημονίων και δεν λαμβάνει μερίδιο από τις αυξήσεις των βασικών φόρων (ΦΠΑ, ΕΝΦΙΑ και φόρο εισοδήματος φυσικών και νομικών προσώπων) ενώ η κυβέρνηση, όπως λέει, δεν φαίνεται διατεθειμένη να αποδώσει στους δήμους πόρους που παρακρατήθηκαν από το 2010 και μετά.
«Ξανά περικοπή, ξανά περικοπή για τους δήμους και αναρωτιέμαι που θα πάει αυτό; Εδώ απογειώνεται το ΑΕΠ και εμείς είμαστε ακόμη με τους μνημονιακούς νόμους. Αν έχει το θάρρος η κυβέρνηση ας πει αναπροσαρμόζω τη φορολογία των φυσικών προσώπων από το 20% στο 15% και να μην κρατάμε τους μνημονιακούς νόμους που ούτε υφίστανται, ούτε υπάρχει λόγος να υφίστανται» επισήμανε ο κ. Μουράτογλου και πρόσθεσε πως είναι σκόπιμο η κυβέρνηση ή να πάρει απόφαση ότι θα αποδώσει το νομοθετημένα ή ας κάνει περικοπή της σχετικής νομοθεσίας και όχι να μνημονεύει τα μνημόνια.
Στα κάγκελα, αλλά δεν ακούει κανείς
Δήμαρχοι και αυτοδιοικητικοί παράγοντες μιλώντας στη «ΜτΚ» υποστηρίζουν ότι είναι συνεχής ο «στραγγαλισμός» της αυτοδιοίκησης εδώ και μία δεκαετία, με το κράτος, όπως λένε, να δυσχεραίνει συνειδητά τη λειτουργία των δήμων, αφού τους υποχρηματοδοτεί συστηματικά και μέσα σε αυτή τη δύσκολη δεκαετία δεν κατέβαλλε ποτέ στο σύνολο τους τα ποσά από τα έσοδα που προέρχονταν από τους φόρους και προέβλεπε ο Νόμος 3852/2010.
«Τα έσοδα από τους φόρους αυτούς είναι μόλις το 1/3 για τους δήμους. Από το 12% που είχε υποσχεθεί ότι θα πάρουμε από το ΦΠΑ, παίρνουμε τελικά το 6%, Αν δηλαδή το κράτος συγκέντρωνε 100 εκατ. ευρώ, τα 12 θα έπρεπε να αποδοθούν στους δήμους. Αντ’ αυτού παίρνουμε τα μισά. Επίσης από το 20% που αφορά στη φορολογία των φυσικών και νομικών προσώπων στους δήμους δίνεται μόλις το 8,60%, ενώ από τον ΕΝΦΙΑ από το 11,30% που είχε οριστεί, οι δήμοι παίρνουν μόλις το 8,60% των εσόδων» τόνισε ο δήμαρχος Εμμανουήλ Παπά Δημήτρης Νότας. Εξηγεί ότι ο νόμος 3852/210 ήταν στην ουσία η «προίκα» της κυβέρνησης στους δήμους για τη μετάβαση από τον «Καποδίστρια» στον «Καλλικράτη», ωστόσο τα χρήματα που έφταναν στην αυτοδιοίκηση ήταν στην αρχή το 50% των εσόδων, αλλά στην πραγματικότητα, κάλυπταν μόνο τις ανελαστικές δαπάνες και δεν έμενε ούτε ευρώ για έργα και δράσεις στους δήμους.
«Είναι αλήθεια ότι από το 2007 έως το 2014 έρχονταν στην αυτοδιοίκηση έκτακτες δόσεις κονδυλίων, αλλά στη συνέχεια αυτό σταμάτησε οριστικά, γεγονός που οδήγησε στην οικονομική ‘κατρακύλα’ των δήμων, αφού άρχισε νέα περικοπή εσόδων και βέβαια ούτε λόγος για τη νέα γενιά παρακρατηθέντων» υπογράμμισε ο δήμαρχος και πρόσθεσε πως τα μνημόνια μπορεί να έβαλαν φρένο, αλλά εντέλει η εκάστοτε κυβέρνηση, παρότι η χώρα βγήκε από αυτά, αντιμετωπίζει ακόμη την αυτοδιοίκηση με όρους μνημονίων.
«Όλη αυτή η κατάσταση, συν τις νέες αρμοδιότητες που φορτώνονται χωρίς πόρους, στραγγαλίζει κάθε χρόνο την αυτοδιοίκηση και οι αιρετοί μοιραία είναι στα κάγκελα, αλλά δυστυχώς δεν τους ακούει κανείς» σχολίασε ο κ. Νότας, εκφράζοντας τη δυσαρέσκειά του για το γεγονός ότι εντέλει και το Άρθρο 102 του Συντάγματος για την οικονομική και διοικητική αυτοτέλεια είναι μόνο στα χαρτιά.
Διαχειρίζονται τους δήμους με όρους… επαιτείας
Χαρακτηριστική του κλίματος που επικρατεί στην πρωτοβάθμια αυτοδιοίκηση είναι και η τοποθέτηση του νέου δημάρχου Καλλιθέας Κώστα Ασκούνη, παλιού αυτοδιοικητικού στελέχου του ΠΑΣΟΚ, ο οποίος τόνισε σε ημερίδα για την αυτοδιοίκηση ότι ενώ «έχουμε μία θετική πορεία της ελληνικής οικονομίας, η Τοπική Αυτοδιοίκηση αντιμετωπίζεται με μνημονιακούς όρους και Νόμους και συνεχίζεται η στρεβλή εφαρμογή του Ν. 3852/2010 με τους δήμους να χάνουν πολύτιμους πόρους». Επομένως, είπε, τίθεται το ερώτημα: «Έχουμε πράγματι θετική πορεία και αν ναι για ποιο λόγο εφαρμόζονται μνημονιακές πολιτικές για τους δήμους;».
Την άποψη ότι στους δήμους έπρεπε να καταβάλλονται τα τριπλάσια χρήμα, και ότι τα έσοδα είναι μόνιμα περικομμένα, ελέω… μνημονίων, διατυπώνει ο γενικός γραμματέας του δήμου Καλαμαριάς Σωκράτης Αθανασιάδης. «Η οικονομική κατηφόρα άρχισε το 2013 για τους δήμους και τα τελευταία χρόνια οι πόροι από τους ΚΑΠ και τη ΣΑΤΑ μειώθηκαν κατά 60%. Η αυτοδιοίκηση, επειδή τα έσοδα της υπολογίζονται με βάση τα ποσά από τους φόρους που θεσμοθετήθηκαν, έπρεπε να πάρει τα τριπλάσια χρήματα. Αλλά το κράτος επικαλείται μνημονιακές προσαρμογές και ένα πλαφόν που έχει βάλει, με αποτέλεσμα τα έσοδα των δήμων να είναι πολύ περιορισμένα» αναφέρει ο ίδιος.
Υποστηρίζει ακόμη ότι ενώ στην ουσία δεν υπάρχουν μνημόνια, το κράτος συνεχίζει να αντιμετωπίζει και να χειρίζεται την αυτοδιοίκηση με όρους επαιτείας. «Κοινώς δεν θέλει να δώσει χρήματα στους δήμους» σχολιάζει ο κ. Αθανασιάδης και προσθέτει ότι δεν είναι μόνο τα οικονομικά στα οποία η εκάστοτε κυβέρνηση αδικεί τους δήμους, αλλά και τα θεσμικά, όπως και οι έξτρα αρμοδιότητες που φορτώνει στην ΤΑ.
«Η αυτοδιοίκηση δεν έχει πάρει ανάσα τα τελευταία χρόνια, και η εκάστοτε κυβέρνηση δείχνει ότι αυτό δεν το καταλαβαίνει, όπως δείχνει ότι η στάση της είναι εχθρική απέναντι στην ΤΑ» επισημαίνει ο ίδιος, ενώ θέτει και την παράμετρο που αφορά στη σχέση του κράτους μεταξύ των δύο βαθμών αυτοδιοίκησης. «Δεν είναι ίδια η αντιμετώπισή του απέναντι στους δήμους και τις περιφέρειες. Οι τελευταίες διαχειρίζονται το ΕΣΠΑ που σημαίνει ότι έχουν ταμείο για να τρέχουν έργα και υποχρεώσεις, σε αντίθεση με τους δήμους που δεν έχουν λόγο στο σχεδιασμό του ΕΣΠΑ, αλλά ρόλο επαίτη και αυτό πρέπει να σταματήσει» τονίζει ο γενικός γραμματέας του δήμου Καλαμαριάς.
Και μετά ήρθαν τα «χαράτσια» για τα σκουπίδια
Εκτός από τις συνεχείς μειώσεις πόρων από το κεντρικό κράτος που σημαίνει αυτόματα και μειώσεις εσόδων, φέτος οι δήμοι δέχονται, νέα, μεγάλη επιβάρυνση τόσο από τα «χαράτσια» για τα σκουπίδια, το Τέλος Ταφής απορριμμάτων, και την αύξηση κατά 40% που αποφάσισε ο Φορέας Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων (ΦοΔΣΑ) Κεντρικής Μακεδονίας για κάθε τόνο σκουπιδιών που καταλήγει στον ΧΥΤΑ, όσο και από το μισθολογικό κόστος. Το Τέλος των 50 ευρώ μειώνεται έως και 15% ανάλογα με τις επιδόσεις του κάθε δήμου στον τομέα της ανακύκλωσης. Δηλαδή όσο μεγαλύτερη είναι η ποσότητα των απορριμμάτων που καταλήγουν στον ΧΥΤΑ τόσο υψηλότερο είναι το Τέλος.
Το μισθολογικό κόστος για το 2024 είναι υψηλότερο, εξαιτίας της αύξησης κατά 10% που έδωσε η κυβέρνηση στους δημοσίους υπαλλήλους, αύξηση 70 ευρώ για κάθε υπάλληλο, αύξηση στο επίδομα τέκνων και αύξηση των επιδομάτων ευθύνης κατά 30%. Την ίδια ώρα «πονοκέφαλο» αποτελούν για τους δήμους και τα συνεχώς αυξανόμενα λειτουργικά έξοδα εξαιτίας της ενεργειακής κρίσης.
Ειδικά το Τέλος Ταφής απορριμμάτων αποδεικνύεται «θηλιά» στο λαιμό όλων των δήμων, αφού εντός του 2024 θα πρέπει να πληρωθεί ο λογαριασμός ύψους 240 εκατ. ευρώ, και μάλιστα αναδρομικά για τα έτη 2022, 2023, αλλά και το πρώτο εξάμηνο του 2024. Το ποσό καταβλήθηκε μεν από το υπουργείο Εσωτερικών, αλλά στην συνέχεια θα γίνεται αυτόματη παρακράτηση από τους Κεντρικούς Αυτοτελείς Πόρους. Με τον τρόπο αυτό όμως εξανεμίζεται η αύξηση κατά 200 εκατ. ευρώ για το 2024 στους ΚΑΠ των δήμων, ενώ το υπόλοιπο ποσό θα κληθούν να το πληρώσουν οι τελευταίοι από τα ανταποδοτικά τους έσοδα. Το χαράτσι ανέρχεται σε 30 ευρώ τον τόνο για το 2024, ενώ ήταν 20 ευρώ για το 2022 και 25 ευρώ το 2023.
Υπενθυμίζεται ότι το Τέλος επιβάλλεται από την 1η Ιανουαρίου 2022 για τις ποσότητες ανεπεξέργαστων αστικών αποβλήτων που διατίθενται σε χώρους υγειονομικής ταφής, καθώς και για τα υπολείμματα επεξεργασίας αστικών αποβλήτων που προκύπτουν από μονάδες επεξεργασίας αστικών αποβλήτων.
Η αύξηση κατά 40% που αποφάσισε ο Φορέας Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων (ΦοΔΣΑ) Κεντρικής Μακεδονίας για κάθε τόνο σκουπιδιών που καταλήγει στον ΧΥΤΑ είναι ένα ακόμη πλήγμα σε βάρος των δήμων, καθώς τα ποσά που θα πρέπει να καταβληθούν είναι πολύ υψηλά, με τους δημάρχους να κάνουν λόγο για μία απολύτως ακατανόητη απόφαση.
Έως το 2023 το Τέλος για τα σκουπίδια που καταλήγουν στο ΧΥΤΑ ήταν διαμορφωμένο στα 36 ευρώ τον τόνο, ενώ από φέτος αυξάνει στα 50 ευρώ/τόνο.
Μαζικά στο δικαστήριο οι δήμοι
Την ίδια ώρα η ΚΕΔΕ μαζί με 164 δήμους από όλη τη χώρα προσέφυγε στο Συμβούλιο της Επικρατείας (ΣτΕ) καταθέτοντας αίτηση ακύρωσης κατά τριών αποφάσεων του υπουργείου Εσωτερικών, με τις οποίες παρακρατούνται από τους ΚΑΠ των δήμων, «οφειλόμενα» ποσά, από τη μη καταβολή Τέλους Ταφής απορριμμάτων και κατ’ επέκταση κατά της θέσπισης της επιβολής του Τέλους Ταφής των απορριμμάτων στους δήμους. Ειδικότερα με την πρώτη προσβαλλόμενη απόφαση παρακρατήθηκε το συνολικό ποσό 48.637.601,30 ευρώ από τους ΟΤΑ α’ βαθμού, ως δήθεν, σύμφωνα με την ΚΕΔΕ, οφειλόμενο Τέλος Ταφής για το α’ εξάμηνο του 2023.
Με τη δεύτερη προσβαλλόμενη απόφαση επιχορηγήθηκε ο Εθνικός Οργανισμός Ανακύκλωσης (ΕΟΑΝ) με συνολικό ποσό 129.141.872,00 ευρώ για την εξόφληση του δήθεν οφειλόμενου ποσού των ΟΤΑ α’ βαθμού για το Τέλος Ταφής του έτους 2022 και για το Τέλος Ταφής α’ εξαμήνου έτους 2023. Η επιχορήγηση του ΕΟΑΝ προκύπτει εξ ολοκλήρου από παρακρατήσεις, σε βάρος των δήμων της χώρας, από τους οφειλόμενους σε αυτούς ΚΑΠ.
Με την τρίτη προσβαλλόμενη απόφαση παρακρατήθηκε εκ νέου σε βάρος των δήμων της χώρας συνολικό ποσό 6.708.689,21 ευρώ.
*Άρθρο της Φανής Σοβιτσλή για την “ΜτΚ”