Η διαχείριση του δημόσιου χώρου και ειδικότερα η διαρκής καταπάτησή του από μία σειρά αιτίες όπως οι παράνομες σταθμεύσεις, οι αυθαίρετες κατασκευές, η παράνομη εξάπλωση τραπεζοκαθισμάτων, η απόρριψη ογκωδών αντικειμένων στα πεζοδρόμια κ.ο.κ., αποτελεί ένα από τα διαχρονικά προβλήματα της Θεσσαλονίκης.
Εντονότερα είναι τα προβλήματα στο ιστορικό κέντρο όπου υπάρχει και ο μεγαλύτερος αριθμός καταστημάτων ψυχαγωγίας, αλλά και οι περισσότερες παράνομες σταθμεύσεις, κυρίως δικύκλων. Όμως ανάλογα φαινόμενα συναντώνται σημειακά και σε άλλα σημεία της πόλης όπου έχουν αναπτυχθεί πόλοι ψυχαγωγίας όπως για παράδειγμα η Άνω Τούμπα, η Κασσάνδρου, δρόμοι πλησίον του πανεπιστημίου κ.ο.κ.
Κατά καιρούς έχουν καταβληθεί προσπάθειες από τον δήμο Θεσσαλονίκης να περιοριστούν τα φαινόμενα παραβατικότητας όσον αφορά την καταπάτηση του δημόσιου χώρου. Άλλες απέτυχαν πλήρως, κάποιες απέδωσαν, αλλά μόνο προσωρινά. Το συγκεκριμένο ζήτημα απασχολεί και τη νέα διοίκηση του δήμου η οποία το έχει θέσει πολύ ψηλά στην ατζέντα της, αμέσως μετά την εργώδη προσπάθεια για να καθαρίσει η πόλη.
Οι καταπατήσεις
Το καθεστώς προστασίας του δημόσιου χώρου και ειδικότερα των χώρων στα πεζοδρόμια, τις πλατείες και τους πεζόδρομους, καθορίζεται από νομοθετικές διατάξεις καθώς και από την κανονιστική διάταξη που έχει θεσπίσει ο δήμος Θεσσαλονίκης και η οποία αφορά τους χώρους στους οποίους μπορεί ένα κατάστημα να αναπτύξει τραπεζοκαθίσματα.
Η τελευταία αναθεώρηση των κανονιστικών διατάξεων είχε γίνει επί δημαρχίας Κωνσταντίνου Ζέρβα και αφού είχε προηγηθεί διαβούλευση με τους εκπροσώπους της αγοράς και τους επιχειρηματίες του χώρου της εστίασης.
Η συνήθης καταπάτηση του δημόσιου χώρου αφορά κυρίως τις ακόλουθες περιπτώσεις
Παράνομη στάθμευση σε πεζοδρόμια και πλατείες, κυρίως δικύκλων, κάτι που παρατηρείται σε πάρα πολλά σημεία στο κέντρο της πόλης, αλλά ακόμη και ΙΧ, όπως για παράδειγμα στον άξονα της οδού Αριστοτέλους, στη Δημ. Γούναρη κ.λπ.
Παράνομη εξάπλωση τραπεζοκαθισμάτων. Εδώ συναντώνται πολλές διαφορετικές περιπτώσεις:
α. Η συνηθέστερη είναι η κατάληψη χώρου, μεγαλύτερου απ’ αυτόν που προβλέπεται στην άδεια του καταστήματος. Το φαινόμενο αυτό συναντάται στους περισσότερους δρόμους του κέντρου.
β. Σε δρόμους πλάτους μέχρι δυόμισι μέτρα απαγορεύεται η τοποθέτηση τραπεζοκαθισμάτων. Ωστόσο, αυτό καταστρατηγείται σε πολλές περιπτώσεις (ενδεικτικό παράδειγμα η μία πλευρά της Προξένου Κορομηλά).
γ. Σε δρόμους πλάτους μέχρι τέσσερα μέτρα είναι υποχρεωτικό να αφήνεται ελεύθερος διάδρομος δύο μέτρων, όμως σπανίως τηρείται.
δ. Σε δρόμους πλάτους άνω των τεσσάρων μέτρων μπορούν να απλωθούν τραπεζοκαθίσματα στο 40% του εναπομείναντος χώρου, αλλά συνήθως, καταλαμβάνεται το σύνολο του διαθέσιμου χώρου.
ε. Απαγορεύεται στις γωνίες των δρόμων να τοποθετούνται τραπεζοκαθίσματα, κάτι που καταστρατηγείται κατά κόρον, με χαρακτηριστικότερες περιπτώσεις τις γωνίες στη συμβολή της οδού Μητροπόλεως με τις οδούς Κομνηνών και Καρόλου Ντηλ, τη συμβολή της Π.Π. Γερμανού με την Π. Μελά κ.ο.κ.
στ. Σε πολλές περιπτώσεις τοποθετούνται τραπεζοκαθίσματα ή και υαλοπετάσματα ακριβώς στο όριο του πεζοδρομίου με τον δρόμο με αποτέλεσμα οι οδηγοί που σταθμεύουν να μην μπορούν να βγουν από τα οχήματά τους καθώς δεν τηρείται η απόσταση των εξήντα εκατοστών, μετά τα οποία επιτρέπεται να αναπτυχθούν τραπεζοκαθίσματα (Π.Π. Γερμανού, Κ. Ντηλ κ.ο.κ).
ζ. Σύμφωνα με την κανονιστική διάταξη τραπεζοκαθίσματα μπορούν να τοποθετηθούν μόνον σε μία πλευρά, είτε προς τον τοίχο του καταστήματος, αφήνοντας ελεύθερο το υπόλοιπο πεζοδρόμιο είτε προς τον δρόμο. Σε πολλές όμως περιπτώσεις τοποθετούνται και στις δύο πλευρές, τα λεγόμενα «σάντουιτς», με αποτέλεσμα να απομένει ένας στενός διάδρομος από τον οποίο δεν χωρά να περάσει ούτε παιδικό καρότσι (Λ. Νίκης, Αλ. Σβώλου κ.ο.κ.).
η. Σε άλλες περιπτώσεις τοποθετούνται τραπεζοκαθίσματα μπροστά από εισόδους πολυκατοικιών, πάνω στην ειδική λωρίδα όδευσης τυφλών, ακόμη και κάτω από το πεζοδρόμιο, σε θέσεις στάθμευσης δικύκλων!
θ. Παραβατικότητα παρατηρείται και σε χώρους ιδιαίτερου ενδιαφέροντος όπως είναι η πλατεία Αριστοτέλους, η πλατεία Ναυαρίνου, τα Λουλουδάδικα, η πλατεία Εμπορίου, η πλατεία Τσιρογιάννη κ.ο.κ. Σε αυτούς τους χώρους, πέρα από τις υπερβάσεις των νόμιμων τετραγωνικών που αντιστοιχούν σε κάθε κατάστημα, υπάρχουν και παραβάσεις που αφορούν την αισθητική του εξωτερικού εξοπλισμού των καταστημάτων (π.χ. ομοιόμορφες ομπρέλες και κιόσκια).
ι. Υπάρχουν επίσης περιπτώσεις όπου ισχύουν ειδικές κανονιστικές διατάξεις, αλλά κι αυτές καταστρατηγούνται συστηματικά. Χαρακτηριστικότερη περίπτωση είναι η περιοχή στα Λαδάδικα όπου δεν υπάρχει σπιθαμή ελεύθερου πεζοδρομίου, ενώ ακόμη και η πλατεία με το συντριβάνι, στην οδό Κατούνη, καταλαμβάνεται κι αυτή από τραπεζοκαθίσματα. Στη γειτονική οδό Ρογκότη ο πεζός για να διέλθει είναι υποχρεωμένος να βρεθεί στο οδόστρωμα καθώς τα πεζοδρόμια είναι κατειλημμένα από τραπεζοκαθίσματα ή από σταθμευμένα δίκυκλα. Ανάλογα φαινόμενα έχουν παρουσιαστεί κατά καιρούς και στην περιοχή της Άθωνος.
Ο αντικαπνιστικός και το… long COVID
Το φαινόμενο της προκλητικής καταπάτησης του δημόσιου χώρου άρχισε να αναπτύσσεται κυρίως από τη δεκαετία του 2010 και εντεύθεν. Σημαντικό ρόλο σε αυτό έπαιξε ασφαλώς η οικονομική κρίση, απόρροια της οποίας ήταν να κλείσουν πάρα πολλά εμπορικά καταστήματα και στη θέση τους να ανοίξουν καταστήματα εστίασης, καφέ, μπαρ, ακόμη και σε δρόμους που ήταν παραδοσιακά εμπορικοί (π.χ. Μητροπόλεως, Π.Π. Γερμανού).
Ένα δεύτερο γεγονός που ενέτεινε την παραβατικότητα ήταν η εφαρμογή του αντικαπνιστικού νόμου. Αυτό οδήγησε πολλούς καταστηματάρχες να αυξάνουν τον εξωτερικό χώρο των καταστημάτων τους, πέρα απ’ ό,τι προέβλεπε η άδειά τους, προκειμένου να εξυπηρετήσουν τους θεριακλήδες πελάτες τους.
Το τελικό χτύπημα στον δημόσιο χώρο δόθηκε την περίοδο της πανδημίας όταν από τον Μάιο του 2020 υπήρξε η δυνατότητα οι επιχειρηματίες της εστίασης να αυξήσουν το χώρο εξάπλωσης των τραπεζοκαθισμάτων τους για λόγους προστασίας από την COVID-19. Παρότι το ειδικό αυτό μέτρο έχει παύσει να υφίσταται ήδη εδώ και έναν χρόνο, από τις 15 Ιανουαρίου 2023, εν τούτοις η συμμόρφωση και η επιστροφή στην προ πανδημίας κατάσταση ήταν μερική και αλά καρτ.
Τα κόλπα και τα «όπλα»
Η αντιμετώπιση της παραβατικότητας ως προς την καταπάτηση του δημόσιου χώρου δεν είναι εύκολη υπόθεση, ακόμη και στις περιπτώσεις που η διοίκηση του δήμου διαθέτει την απαιτούμενη πολιτική βούληση για να επιβάλει την τάξη. Το υπάρχον θεσμικό πλαίσιο σε συνδυασμό με τις κανονιστικές διατάξεις προσφέρουν ασφαλώς τη δυνατότητα να περιοριστεί δραστικά η ασυδοσία, ωστόσο τα διάφορα νομικά παραθυράκια και η συνήθης γραφειοκρατία δίνουν την ευκαιρία στους κατά σύστημα καταπατητές να κερδίζουν χρόνο και εν τέλει να ξεγλιστρούν.
Όταν έπειτα από έλεγχο από την αρμόδια υπηρεσία ή τη δημοτική αστυνομία διαπιστώνεται παράβαση, επιβάλλεται πρόστιμο. Ο καταστηματάρχης έχει δικαίωμα να προσφύγει στην Επιτροπή Επίλυσης Φορολογικών Διαφορών η οποία συνήθως μειώνει το πρόστιμο στο μισό. Αυτό βεβαίως δεν σημαίνει ότι την επόμενη μέρα ο παραβάτης καταστηματάρχης θα πάει να το πληρώσει. Οι περισσότεροι στους οποίους επιβάλλονται μικρά πρόστιμα το καταβάλουν.
Αρκετοί, όμως, κυρίως μεγαλοεπιχειρηματίες στο χώρο της ψυχαγωγίας, οι οποίοι παραβιάζουν κατ’ εξακολούθηση τις κανονιστικές διατάξεις εφαρμόζουν άλλη τακτική. Αφήνουν το χρόνο να περάσει, καμιά φορά και δύο και τρία χρόνια, έως ότου βεβαιωθεί η οφειλή τους στην Εφορία. Είναι χαρακτηριστικό ότι αυτή τη στιγμή υπάρχουν πρόστιμα στο δήμο Θεσσαλονίκης τα οποία αφορούν παραβάσεις που έγιναν έως και το 2018 και η προηγούμενη διοίκηση δεν τα είχε βεβαιώσει.
Αλλά και μετά τη βεβαίωση του προστίμου οι επιχειρηματίες προσέρχονται στο δήμο για να κάνουν ρύθμιση. Καταβάλουν την πρώτη δόση, κι αμέσως μεταβιβάζουν το ΑΦΜ και την άδεια του καταστήματος σε άλλο παρένθετο πρόσωπο, σταματώντας παράλληλα, την εξόφληση των υπολοίπων δόσεων της ρύθμισης.
Απέναντι σε αυτά τα τεχνάσματα ο δήμος δεν μπορεί να κάνει πολλά πράγματα. Η συνήθης πρακτική που ακολουθείται είναι η κατάσχεση των παράνομων τραπεζοκαθισμάτων, αλλά την επόμενη ώρα οι καταστηματάρχες τοποθετούν καινούρια. Επίσης άρση τραπεζοκαθισμάτων μπορεί να γίνει έως τρεις φορές σε κάθε κατάστημα.
Το πιο ακραίο μέτρο που μπορεί να πάρει ο δήμος, σε περίπτωση επανάληψης της παράνομης κατάληψης πεζοδρομίου, είναι η αφαίρεση της άδειας χρήσης κοινόχρηστου χώρου έως έξι μήνες, με ταυτόχρονο διπλασιασμό των προβλεπόμενων προστίμων ή, ακόμη και η σφράγιση του καταστήματος για διάστημα από μία έως πέντε ημέρες. Ωστόσο, οι ποινές αυτές δεν επιβάλλονται σχεδόν ποτέ καθώς, όταν φτάνει η στιγμή για μία τέτοια κίνηση, συνήθως παρεμβαίνουν οι υψηλά ιστάμενοι και οι παραβάτες πέφτουν τα μαλακά, συνεχίζοντας απτόητοι τις αυθαιρεσίες τους.
Άρθρο του Νίκου Ηλιάδη για το makthes.gr